Anna Lina Litz: Kun je ons iets vertellen over het verhaal achter Schrijflab? Wanneer, waarom en hoe ben je begonnen met dit project?
Micha Hamel: Wat er gebeurde is, ik zocht een middelbare school voor mijn zoon, en toen zag ik dat zijn schoolvak Nederlands een heel arm en saai curriculum was. Toen werd ik daar boos over. Want ik ben dichter, en ik wil dat alle jongeren van Nederland interesse krijgen in taal, in hoe rijk taal is en hoe interessant onze cultuur is. En wat ik toen heb gedaan is twee debatten georganiseerd, samen met mijn collega Els Stronks die werkt bij de Universiteit Utrecht als professor in de literatuur. Voor die twee debatten hebben we heel veel mensen uitgenodigd: Onderwijskundige, leraren, leerlingen, dichters, schrijvers, journalisten, et cetera. De diagnose was onder andere dat het schoolvak Nederlands veel te weinig een creatief vak was. Dat mensen wel leerden over boeken en cultuur, maar dat ze zelf nooit iets mochten doen, waardoor het een beetje doods aanvoelde. Toen dachten wij, daar gaan wij iets aan doen, we gaan geld vragen en een website bouwen waarin interessante schrijfopdrachten met culturele inhoud, die gaan over de wereld van de studenten. Die website hebben we gebouwd, die heeft inmiddels 150 oefeningen en wordt breed gebruikt op middelbare scholen in Nederland. Dat heet Schrijflab.
AL: Wat zijn tot nu toe je favoriete impact of positieve dingen die uit Schrijflab voort zijn gekomen?
M: Het is zowel kwantitatief als kwalitatief. We hebben ongeveer 4.000 gebruikers. Dat is best veel want we zijn een innovatie op onderwijs die niet moet van het curriculum, dus het zijn mensen die het vrijwillig doen. En we krijgen feedback van mensen die ons mailen en zeggen, wow, wat een leuke oefening, ik heb wat geleerd. Daar zit onze bevrediging heel erg in, in de gebruikers die gelukkig zijn uiteindelijk en die de betekenis daarvan inzien.
AL: Nu ben je bezig met het uitbreiden en innoveren van het Schrijflab. Hoe is dat tot stand gekomen?
M: Op gegeven moment kregen we een e-mail van Elijah Delsink, voorzitter van de vereniging Leerlingenbelang Voortgezet Speciaal Onderwijs (LBVSO). Hij zei: “Ja, heel leuk, maar jullie hebben niks voor speciaal onderwijs, want die leerlingen hebben dezelfde wensen, maar andere soorten problemen. Kunnen jullie niet iets voor ons doen?“ Toen hebben we weer bij het ministerie OCW geld gevraagd en gekregen, en nu doen we een eenjarig project waarin wij schrijfonderwijs verzinnen en inrichten voor speciaal onderwijs. Maar, wat is er aan de hand? Speciaal onderwijs is heel divers. Daar zitten heel veel verschillende kinderen op. Dus we hadden een focus nodig. Toen zijn we begonnen we de autistische kinderen, dus autisten. Ik mag autisten zeggen tegenwoordig?
AL: Ja, dat is zelfs beter dan “mensen met autisme“.
M: Dus we hebben gekozen om voor de autisten aan de slag te gaan en daar interessante schrijfoefeningen voor te verzinnen. En dit project, wat we nu doen met Stichting Artistic Research, dat heet een Fieldlab. En dat is een plek of een moment waar wij samen met autisten gaan onderzoeken of de oefeningen die wij met ons team ontworpen hebben werken — wat er goed is, wat er slecht is. We willen feedback, we willen discussie… we willen alles uitwisselen om onze oefeningen beter te maken. En daarom hebben we dus drie sessies georganiseerd, hopelijk met drie heel verschillende groepen. Dus een soort testronde.
AL: Kun je al een voorbeeld geven van een aangepaste oefening? Gaat het structureel veranderen of vooral qua inhoud en details?
M: Nou, een oefening die ik bijvoorbeeld zelf heb gemaakt: Ik heb het boek van Erik Jan Harmens gelezen, het grote autisme boek, en inspiratie geplukt uit wat hij schrijft.
Bijvoorbeeld: Voor een autist is het heel moeilijk om de vraag te beantwoorden “Hoe gaat het?“. Omdat een autist dan een explosie van vragen in zijn hoofd krijgt, van “Hoe gaat het dan eigenlijk?" Ik kan van hoeveelheid niet kiezen wat te antwoorden“. Nou, daar heb ik een oefening over gemaakt, waarin diegene die deze vraag krijgt heel rustig via het combineren en abstraheren van een aantal waarden en woorden langzaam tot een antwoord kan komen. Waarin het eigenlijk begint met het antwoord: Er hoeft geen antwoord op deze vraag te komen. We gaan gewoon de schrijfoefening doen om te onderzoeken wat het is. Nou, dat klinkt nu een beetje triviaal, maar in de oefening zelf is dat een stap-voor-stap proces, waarvan wij denken, vanuit de ervaring van wat Erik Jan Harmens beschrijft, dat we een klein stapje kunnen helpen om iemand zijn eigen ik, zijn eigen persoonlijkheid, een beetje te ontwikkelen met interessante taal.
AL: Zijn er nog andere bronnen na Erik Jan Harmens’ grote autisme boek?
M: Ja, zeker. Wetenschappelijke artikelen natuurlijk. Wij worden in dit project ook ondersteund door Johan Sonnenschein, dat is een andere academicus aan de Universiteit Utrecht. Hij is gespecialiseerd in disability studies en stuurt ons allerlei artikelen over mensen met autisme en hoe dat werkt. Het boek van Erik Jan Harmens is een personal account, een persoonlijke expressie van autistisch zijn. Maar daarnaast is het project aangevuld met wetenschappelijke kennis, wetenschappelijk materiaal.
AL: Je hebt ook poëzie gepubliceerd die expliciet over je eigen mentale gezondheid of ongezondheid gaat. Ik heb een interview gelezen waarin je zei dat je er alleen maar zo mooi mogelijk over wilde schrijven en dan weer iets anders doen. Maar ik vraag me nogal af of dit invloed zou hebben op hoe je schrijfopdrachten aanpakt voor mensen met een ander denkproces.
M: Dat is een hele goede vraag. Ik heb zelf ontdekt dat ik ook neurodivergent ben, dat ik door bipolaire stoornis een heel bijzonder hersenen heb, heel veel beperkingen en zo — en dat geeft mij wel de ervaring van relativiteit, dat we allemaal echt heel anders zijn en dat we echt rekening moeten houden met hoe iedereen reageert en hoe iedereen in elkaar zit. Dus in die zin is die ervaring die ik zelf heb verrijkend voor mijn denken over wat goed onderwijs is. In het praktische zou ik het niet zo heel goed weten, ik denk dat het niet zo is dat mijn persoonlijke medische geschiedenis nu invloed heeft op de schrijfoefeningen die ik schrijf. Ik werk echt vanuit de ambachtelijkheid van mijn dichterschap.
www.michahamel.com www.schrijflab.nl
Micha Hamel and a first participant ringing Artistic Research Studio’s doorbell :-) for the first Fieldlab !
